Huiselijk geweld is een van de meest voorkomende, maar tegelijk meest verborgen vormen van geweld in onze samenleving. Het vindt plaats achter gesloten deuren, waar buitenstaanders het niet kunnen zien. Stichting Kind in Crisis ziet in de praktijk hoe huiselijk geweld diepgaande en langdurige gevolgen heeft, vooral voor kinderen die er getuige van zijn. In dit artikel bespreken we wat huiselijk geweld precies inhoudt, hoe je het kunt herkennen, welke stappen je kunt nemen als je ermee te maken hebt, en hoe de meldcode huiselijk geweld werkt.
Huiselijk geweld omvat alle vormen van geweld die plaatsvinden binnen de huiselijke kring. Het gaat niet alleen om fysiek geweld zoals slaan of schoppen, maar ook om psychisch geweld, seksueel geweld, verwaarlozing, financiële uitbuiting en dwingende controle. De term ‘huiselijk’ verwijst naar de relatie tussen pleger en slachtoffer: het gaat om geweld door partners, ex-partners, gezins- en familieleden en huisvrienden.
Een cruciaal kenmerk van huiselijk geweld is de machtsongelijkheid tussen dader en slachtoffer. De dader gebruikt geweld om macht en controle uit te oefenen. Dit uit zich vaak in een cyclisch patroon: periodes van spanning worden gevolgd door geweldsuitbarstingen, waarna een fase van verzoening volgt – tot de spanning weer opbouwt. Deze cyclus kan jarenlang voortduren.
Huiselijk geweld kent verschillende vormen:
Fysiek geweld is het meest zichtbaar en omvat slaan, schoppen, duwen, en andere vormen van lichamelijk geweld.
Psychisch geweld gaat om intimidatie, vernedering, isolatie, bedreiging en manipulatie. Deze vorm is minder zichtbaar maar vaak minstens zo schadelijk.
Seksueel geweld betreft alle ongewenste seksuele handelingen binnen huiselijke kring, van aanranding en verkrachting tot gedwongen prostitutie.
Dwingende controle is een patroon van dreigend gedrag, vernederingen en intimidatie om iemand te isoleren en te controleren. Dit kan zich uiten in het controleren van financiën, social media en contacten.
Economisch geweld omvat het financieel afhankelijk maken en houden van het slachtoffer, bijvoorbeeld door te verhinderen dat iemand werkt of door schulden te maken op naam van het slachtoffer.
Stichting Kind in Crisis benadrukt dat kinderen die opgroeien in een gezin waar huiselijk geweld plaatsvindt, altijd slachtoffer zijn – ook als het geweld niet rechtstreeks tegen hen is gericht. Getuige zijn van geweld tussen ouders of verzorgers kan even schadelijk zijn als zelf mishandeld worden.
Kinderen die blootgesteld worden aan huiselijk geweld kunnen:
De impact is vaak langdurig en kan doorwerken tot in de volwassenheid. Vroege interventie is daarom cruciaal om deze cyclus te doorbreken.
Huiselijk geweld blijft vaak verborgen omdat slachtoffers uit schaamte, angst of loyaliteit zwijgen. Toch zijn er signalen die kunnen wijzen op een onveilige thuissituatie.
Bij volwassenen die slachtoffer zijn van huiselijk geweld kun je letten op veranderingen in gedrag en uiterlijk. Onverklaarbare verwondingen of verwondingen die niet passen bij de gegeven verklaring kunnen een teken zijn. Ook veelvuldig verzuim van werk of sociale activiteiten en plotselinge isolatie van familie en vrienden zijn waarschuwingssignalen.
Let daarnaast op angstig gedrag, vooral in aanwezigheid van de partner, een laag zelfbeeld en gebrek aan zelfvertrouwen. Sommige slachtoffers vertonen symptomen van depressie, angst of posttraumatische stress. Vaak is er sprake van overdreven controle door een partner, zoals veelvuldig bellen of meekomen naar afspraken. Financiële afhankelijkheid of gebrek aan toegang tot eigen geld kan eveneens duiden op een controledynamiek binnen de relatie.
Kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld kunnen verschillende signalen vertonen die voor een oplettende omgeving zichtbaar zijn. Ze kampen vaak met slaap- en eetproblemen, hebben nachtmerries en vertonen diverse angsten. Soms vallen ze terug in een eerder ontwikkelingsstadium, wat bekend staat als regressief gedrag.
Opvallend is dat deze kinderen soms bovenmatig alert zijn of juist dissociëren als beschermingsmechanisme. Plotselinge gedragsveranderingen en een buitensporig verantwoordelijkheidsgevoel voor het gezin kunnen eveneens wijzen op een thuissituatie waar geweld plaatsvindt. Daarnaast vertonen ze vaak vermijdingsgedrag rond de thuissituatie en kunnen ze schoolproblemen en concentratieproblemen ontwikkelen door de stress in hun gezinssituatie.
Voor professionals die werken met kinderen, ouderen of andere kwetsbare groepen, is de meldcode huiselijk geweld een belangrijk instrument. Deze meldcode geeft houvast bij vermoedens van huiselijk geweld en kindermishandeling. Sinds 2013 zijn professionals verplicht de meldcode te gebruiken.
De meldcode huiselijk geweld bestaat uit vijf stappen:
Stap 1: Signalen in kaart brengen De professional brengt de signalen die een vermoeden van huiselijk geweld of kindermishandeling bevestigen of ontkrachten zorgvuldig in kaart.
Stap 2: Overleggen met collega’s en eventueel Veilig Thuis De professional bespreekt de signalen met collega’s, de aandachtsfunctionaris, en eventueel met Veilig Thuis voor advies.
Stap 3: Gesprek met de betrokkene(n) De professional gaat in gesprek met de betrokkene(n) om de zorgen te delen, tenzij dit risico’s met zich meebrengt.
Stap 4: Wegen van het geweld De professional beoordeelt de risico’s en de aard en ernst van het huiselijk geweld of de kindermishandeling.
Stap 5: Beslissen: zelf hulp organiseren of melden De professional beslist of hij zelf hulp kan bieden/organiseren of een melding doet bij Veilig Thuis. Bij acute of structurele onveiligheid moet altijd een melding worden gedaan.
Stichting Kind in Crisis benadrukt dat de meldcode geen meldplicht is, maar een stappenplan om zorgvuldig te handelen. Het doel is om passende hulp te bieden aan alle betrokkenen.
Als je zelf te maken hebt met huiselijk geweld, of als je vermoedt dat dit in je omgeving speelt, zijn er verschillende manieren om hulp te zoeken of huiselijk geweld te melden.
Bij acuut gevaar bel je altijd 112. De politie is getraind om in te grijpen bij huiselijk geweld en kan direct maatregelen nemen om de veiligheid te waarborgen.
Veilig Thuis is het advies- en meldpunt voor huiselijk geweld en kindermishandeling. Je kunt hier terecht voor advies en ondersteuning, ook als je twijfelt of er daadwerkelijk sprake is van huiselijk geweld. Veilig Thuis is 24/7 bereikbaar via 0800-2000. Je kunt anoniem blijven als je dat wilt.
Wanneer je huiselijk geweld meldt bij Veilig Thuis, wordt eerst de veiligheidssituatie beoordeeld. Daarna wordt passende hulp gezocht en ingezet. In sommige gevallen kan Veilig Thuis de casus doorzetten naar de Raad voor de Kinderbescherming of andere instanties.
Naast het melden van huiselijk geweld, kun je ook direct hulp zoeken bij:
Voor plegers van huiselijk geweld is er gespecialiseerde hulp beschikbaar via De Waag, het Centrum Huiselijk Geweld en diverse GGZ-instellingen.
Huiselijk geweld is vaak moeilijk te doorbreken vanwege verschillende complexe factoren. Slachtoffers kunnen economisch of emotioneel afhankelijk zijn van de pleger, wat het moeilijk maakt om te vertrekken. Vaak zijn ze bang voor escalatie of represailles bij het zoeken van hulp, vooral als er eerder bedreigingen zijn geuit.
Door de dynamiek van huiselijk geweld raken slachtoffers vaak geïsoleerd van hun sociale netwerk, waardoor ze weinig steun ervaren van buitenaf. Na verloop van tijd kan er normalisatie van het geweld optreden: slachtoffers gaan denken dat “het erbij hoort” of dat hun situatie niet ernstig genoeg is voor hulp.
Schaamte over de situatie weerhoudt slachtoffers er vaak van om hulp te zoeken, terwijl ook onvoldoende vertrouwen in hulpinstanties een drempel kan vormen. Wanneer er kinderen betrokken zijn, spelen daarnaast zorgen over bijvoorbeeld uithuisplaatsing mee in de beslissing om hulp te zoeken.
Voor kinderen geldt bovendien dat zij loyaal zijn aan hun ouders, ook als die gewelddadig zijn. Ze zullen niet snel over de situatie praten uit angst of uit bescherming van hun ouders.
Stichting Kind in Crisis zet zich in voor kinderen die opgroeien in gezinnen waar huiselijk geweld plaatsvindt. De stichting richt zich op:
De stichting benadrukt dat huiselijk geweld vaak breder is dan alleen fysiek geweld. Juist emotionele mishandeling, die minder zichtbaar is, kan zeer schadelijk zijn voor de ontwikkeling van kinderen.
Preventie van huiselijk geweld is een maatschappelijke verantwoordelijkheid. Op verschillende niveaus kan hieraan worden bijgedragen.
Op individueel niveau is het belangrijk om gezonde relatiepatronen te leren herkennen en ongezonde patronen te doorbreken. Het tijdig zoeken van hulp bij relatieproblemen en het onderhouden van een sterk sociaal netwerk zijn eveneens preventieve factoren.
Op gemeenschapsniveau kan het taboe worden doorbroken door huiselijk geweld bespreekbaar te maken. Het bieden van steun aan mensen in de omgeving die mogelijk slachtoffer zijn en het organiseren van voorlichtingsbijeenkomsten in buurthuizen, scholen en verenigingen dragen bij aan preventie.
Op maatschappelijk niveau is het essentieel om te investeren in vroege signalering en preventie. Laagdrempelige hulpverlening, economische ondersteuning om financiële afhankelijkheid te verminderen en voorlichting op scholen over gezonde relaties en weerbaarheid zijn hierbij belangrijk.
Stichting Kind in Crisis pleit voor preventie die zich specifiek richt op kinderen. Door kinderen weerbaarder te maken en hen te leren wat gezonde relaties zijn, kan de cyclus van intergenerationeel geweld worden doorbroken.
Herstel na huiselijk geweld is een proces dat tijd kost. Voor volwassen slachtoffers betekent dit allereerst het zorgen voor acute veiligheid, gevolgd door het verwerken van traumatische ervaringen met professionele hulp. Daarna volgt het opbouwen van een zelfstandig leven en het herstellen van zelfvertrouwen en eigenwaarde. Veel slachtoffers moeten ook schuld- en schaamtegevoelens verwerken en leren waarschuwingssignalen in toekomstige relaties te herkennen.
Voor kinderen is trauma-sensitieve zorg essentieel. Dit omvat het creëren van een veilige, voorspelbare omgeving en traumaverwerkingstherapie aangepast aan de leeftijd. Het herstellen van het gevoel van veiligheid en vertrouwen is fundamenteel, net als ondersteuning bij het uiten en reguleren van emoties. Ook is begeleiding van ouders of verzorgers cruciaal, zodat zij de juiste steun kunnen bieden aan hun kind tijdens het verwerkingsproces.
Huiselijk geweld is niet alleen een privéprobleem, maar een maatschappelijk vraagstuk dat alleen kan worden aangepakt als we collectief verantwoordelijkheid nemen. Door huiselijk geweld uit de taboesfeer te halen en tijdig te signaleren, kunnen we slachtoffers eerder helpen.
Stichting Kind in Crisis benadrukt dat we als samenleving een speciale verantwoordelijkheid hebben naar kinderen die opgroeien in gezinnen waar geweld plaatsvindt. Zij hebben onze bescherming en steun nodig om de cyclus van geweld te doorbreken en op te groeien tot gezonde volwassenen.
Door bewustwording, gerichte interventies, en het consequent toepassen van de meldcode huiselijk geweld, kunnen we samen bijdragen aan een samenleving waarin iedereen zich veilig kan voelen in de eigen thuissituatie.
Heeft u te maken met huiselijk geweld of vermoedt u dat dit speelt in uw omgeving? Neem contact op met Veilig Thuis (0800-2000) of met Stichting Kind in Crisis voor informatie en ondersteuning.
