Lisa belt me huilend op. Haar zoontje van zes klemt zich elke ochtend aan haar been vast als ze hem naar school wil brengen. “Mama, ga niet weg! Wat als je niet terugkomt?” Het breekt haar hart. Sinds de scheiding is het alleen maar erger geworden.
Dit verhaal komt me hehelaas veel te vaak tegen. Kinderen die doodsangst hebben om alleen gelaten te worden. Die ’s nachts bij papa of mama in bed kruipen omdat ze bang zijn dat die weg zal gaan. Die weigeren om naar logeerpartijtjes te gaan of zelfs maar even alleen in hun kamer te spelen.
Het heeft een naam: verlatingsangst. En het is veel voorkomend, vooral in gezinnen die door een crisis gaan. Een scheiding, het overlijden van een familielid, of andere grote veranderingen kunnen deze angst triggeren. Begrijpelijk ook – als je als kind meemaakt dat mensen uit je leven verdwijnen, ga je je afvragen wie er nog meer weg zou kunnen gaan.
Maar wat kun je eraan doen? Hoe help je je kind om die angst te overwinnen? Dat is precies waar dit artikel over gaat. Want verlatingsangst is behandelbaar, en met de juiste aanpak kunnen kinderen leren omgaan met die angst.
Wat is verlatingsangst nou eigenlijk? In de basis is het een intense angst om gescheiden te worden van belangrijke personen in je leven. Voor kinderen zijn dat meestal hun ouders of verzorgers. Die angst gaat veel verder dan het normale verdriet dat alle kinderen voelen als mama of papa weggaat.
Bij verlatingsangst is de angst zo heftig dat het het dagelijks leven beïnvloedt. Kinderen kunnen niet meer normaal functioneren. Ze weigeren naar school, kunnen niet slapen zonder ouder in de buurt, of raken in paniek bij het idee dat mama even boodschappen gaat doen.
Het is belangrijk om te begrijpen dat dit niet gewoon “aanstellerij” is. Deze kinderen ervaren echte, fysieke angst. Hun hartje klopt sneller, ze krijgen buikpijn, ze zweten of trillen. Voor hen voelt het alsof er echt gevaar dreigt als hun belangrijkste persoon weggaat.
Verlatingsangst komt voor bij kinderen van alle leeftijden, maar vooral tussen de 6 en 12 jaar zie je het vaak. Jonge kinderen kunnen het nog niet goed onder woorden brengen, oudere kinderen schamen zich er vaak voor. Tieners kunnen verlatingsangst hebben, maar uiten het anders – bijvoorbeeld door overmatig contact te zoeken via telefoon of social media.
De signalen van verlatingsangst kunnen heel verschillend zijn. Sommige kinderen zijn er heel duidelijk in – ze zeggen letterlijk dat ze bang zijn dat je wegblijft. Andere kinderen uiten het indirect, via gedrag dat op het eerste gezicht niets met verlating te maken heeft.
Veel voorkomende symptomen zijn: weigeren om naar school te gaan, vooral na weekenden of vakanties. Fysieke klachten zoals buikpijn of hoofdpijn, vooral op momenten dat ze van je gescheiden moeten worden. Slecht slapen, nachtmerries, of alleen kunnen slapen als jij in de buurt bent.
Ook zie je vaak dat kinderen overdreven bezorgd worden om jouw veiligheid. Ze bellen constant om te checken of je er nog bent. Of ze maken zich zorgen over ongelukken die jou zouden kunnen overkomen. Sommige kinderen worden heel kinderachtig in hun gedrag – alsof ze proberen jonger te lijken zodat jij hen niet alleen laat.
Bij baby’s en peuters uit verlatingsangst zich vooral als huilen wanneer de ouder weggaat, en moeite hebben om te wennen aan nieuwe verzorgers. Schoolgaande kinderen hebben vaak moeite met logeerpartijtjes, schoolkamp, of zelfs gewoon spelen bij vriendjes.
Het is normaal dat kinderen soms verdrietig zijn als je weggaat. Maar als het weken of maanden aanhoudt, als het steeds heftiger wordt, of als het je kind belet om normale dingen te doen, dan kan er sprake zijn van verlatingsangst.
Verlatingsangst ontstaat niet zomaar uit het niets. Er zijn vaak herkenbare oorzaken of triggers die je kunt aanwijzen.
Scheiding van ouders is een van de meest voorkomende oorzaken. Logisch ook – als kinderen meemaken dat papa en mama uit elkaar gaan, dan kan dat de angst triggeren dat andere belangrijke mensen ook zomaar uit hun leven kunnen verdwijnen. “Als papa weggaat bij mama, gaat hij dan ook bij mij weg?”
Andere grote veranderingen kunnen ook verlatingsangst uitlokken. Verhuizen, wisselen van school, de geboorte van een broertje of zusje, ziekte in het gezin. Alles wat de veilige, voorspelbare wereld van een kind op z’n kop zet.
Soms is er een concrete gebeurtenis geweest. Een kind dat verdwaald is geweest in een winkelcentrum. Een ouder die onverwacht in het ziekenhuis belandde. Het overlijden van een grootouder. Zulke ervaringen kunnen bij gevoelige kinderen verlatingsangst triggeren.
Ook de manier waarop ouders zelf omgaan met scheidingen kan een rol spelen. Als jij als ouder heel angstig bent om je kind los te laten, pikt je kind dat op. Kinderen zijn meesters in het aanvoelen van de emoties van hun ouders.
Sommige kinderen zijn van nature gevoeliger en hebben meer moeite met veranderingen. Deze kinderen zijn kwetsbaarder voor het ontwikkelen van verlatingsangst, vooral in combinatie met stressvolle gebeurtenissen.
Als je vermoedt dat je kind last heeft van verlatingsangst, wat kun je dan doen? Er zijn gelukkig veel praktische dingen die helpen.
Ten eerste: neem de angst serieus. Zeg niet “doe niet zo raar” of “er is niks aan de hand”. Voor je kind is er wel degelijk iets aan de hand. Erken de angst: “Ik zie dat je bang bent dat ik wegga. Dat is een vervelend gevoel.”
Routine en voorspelbaarheid zijn je beste vrienden. Verlatingsangst wordt erger door onzekerheid. Dus hoe meer structuur je kunt bieden, hoe beter. Vaste tijden voor slapen, eten, naar school gaan. En vooral: afspraken nakomen. Als je zegt dat je om vier uur terugbent, zorg dan dat je er om vier uur bent.
Bij het weggaan kun je een paar trucjes gebruiken. Maak het afscheid kort maar lief. Geen eindeloos getreuzeld wat de angst alleen maar erger maakt. Geef je kind iets mee wat aan jou herinnert – een foto, een sjaaltje dat naar jou ruikt, of een speciaal steentje.
Praat met je kind over waar je naartoe gaat en wanneer je terugkomt. Gebruik tijd-aanwijzingen die een kind begrijpt: “Ik ben terug voordat Sesamstraat begint” werkt beter dan “over twee uur”. Voor oudere kinderen kun je afspreken dat ze je mogen bellen op een vast tijdstip.
Positieve ervaringen met scheidingen helpen ook. Begin klein – misschien vijf minuten in de tuin terwijl je kind binnen is. Breid langzaam uit. Elke keer dat je terugkomt zoals beloofd, bouw je vertrouwen op.
Scheiding en verlatingsangst gaan vaak hand in hand. Dat is logisch – een van de belangrijkste mensen in het leven van je kind verdwijnt ineens uit het dagelijks leven. Zelfs als papa nog elke week komt, is het niet meer hetzelfde als vroeger.
Kinderen begrijpen niet altijd wat scheiding betekent. Ze kunnen denken dat als papa weg is gegaan bij mama, hij misschien ook bij hen weg zal gaan. Of ze maken zich zorgen dat mama ook weg zal gaan, omdat ze hebben geleerd dat mensen uit je leven kunnen verdwijnen.
Vooral de eerste maanden na een scheiding zijn zwaar. Alles is anders, er zijn nieuwe regels, misschien wel een nieuw huis. Voor een kind dat toch al gevoelig is voor veranderingen, kan dit verlatingsangst triggeren of verergeren.
Het wisselen tussen twee huizen kan extra stress geven. Elke keer als ze van het ene naar het andere huis gaan, moeten ze weer afscheid nemen. En er is altijd onzekerheid: wanneer zie ik mama weer? Wanneer papa?
Maar scheiding hoeft niet per se tot verlatingsangst te leiden. Veel hangt af van hoe jullie als ouders ermee omgaan. Openheid, eerlijkheid, en vooral veel geruststelling kunnen veel verschil maken. Laat je kind weten dat beide ouders er altijd voor hen blijven, ook al wonen jullie niet meer samen.
Soms kun je er als ouder niet alleen uit komen. En dat is oké. Verlatingsangst kan heel hardnekkig zijn, en professional hulp kan het verschil maken tussen maanden of jaren van stress.
Een kinderpsycholoog of pedagoog kan je kind helpen om te leren omgaan met de angst. Er zijn verschillende therapievormen die bewezen effectief zijn bij verlatingsangst. Bijvoorbeeld cognitieve gedragstherapie, waarbij kinderen leren om angstige gedachten te herkennen en te vervangen door meer realistische gedachten.
Ook speeltherapie kan helpen, vooral bij jongere kinderen. Zij kunnen hun gevoelens vaak beter uiten door spel dan door praten. Een goede therapeut kan via spel helpen om de angst te verminderen.
Medicatie is soms nodig, maar meestal alleen bij zeer ernstige gevallen en dan altijd in combinatie met therapie. De meeste kinderen met verlatingsangst hebben geen medicijnen nodig.
School kan ook een belangrijke rol spelen. Vertel de leerkracht wat er speelt, zodat die rekening kan houden met de situatie. Misschien kunnen jullie samen afspraken maken over hoe om te gaan met momenten dat je kind het moeilijk heeft.
Organisaties zoals Kind in Crisis kunnen praktische ondersteuning bieden voor het hele gezin. Ze begrijpen dat verlatingsangst niet alleen het kind raakt, maar het hele gezin beïnvloedt.
Het belangrijkste om te onthouden: verlatingsangst is behandelbaar. Met geduld, begrip en de juiste aanpak leren de meeste kinderen hun angst te overwinnen. Het kost tijd, maar je kind kan weer gewoon kind zijn zonder die constante angst om verlaten te worden.
